Blog Marka Urbana pod tytułem” Historia do poprawki”.

Autro bloga Marek Urban-więcej o mnie www.marka.edu.pl

Zapraszam do przeczytania moich uwag na temat zauważonych przeze mnie mankamentów w gimnazjalnych  podręcznikach historii różnych wydawnictw. Czasami są to poważne błędy merytoryczne, czasami powielone mity i stereotypy historyczne lub po prostu fragmenty niezbyt jasnej narracji. Staram się też wskazać mocne strony danej publikacji i zasugerować na przyszłość pewne zmiany.

 

Błędy w szkolnych podręcznikach – Seria WSiP „Bliżej historii”. Podręczniki do gimnazjum.

Przedstawiłem już wcześniej swoją rezenzję serii „Śladami przeszłości” wydawnictwa Nowa Era. Teraz zajmę się podręcznikami przygotowanymi przez WSiP.

Okładka podręcznika „Bliżej historii” dla klasy I, fot. wsip.pl

I/1 str. 7 – Kiedy urodził się Jezus z Nazaretu i czy jest w chronologii rok zerowy?

Pisząc o czasie w historii, autorzy wprowadzają podstawowy podział na dwie ery, ta sprzed narodzin Jezusa i po. Brakuje mi informacji o tym, że nie ma w chronologii roku zerowego, bo część uczniów intuicyjnie uważa, że narodziny Jezusa powinny być tak traktowane. Dodatkowo uczeń może mieć lekkie zamieszanie w głowie, gdy w innym miejscu podręcznika dowiaduje się, że tak naprawdę historyczny Jezus to urodził się 4 r. p.n.e. Obie te informacje nie są ze sobą skorelowane.

 

I/2 str. 81- Czy olimpiada i igrzyska olimpijskie, to to samo?

W podręczniku: ” Podobnie jak w starożytnej Grecji wspólczesne nam olimpiady rozpoczynają się od zapalenia znicza olimpijskiego…”

Wspólcześnie olimpiada i igrzyska olimpijskie to właściwie już synonimy, mimo że historycznie to dwa różne pojęcia. Olimpiada, to w kalendarzu Hellenów czteroletni okres czasu liczony od pierwszych zawodów rozegranych w Olimpii w 776 roku. Hellenowie datowali jakieś wydarzenie mówiąc np., że miało miejsce w trzecim roku drugiej olimpiady. Igrzyska olimpijskie, to po prostu zawody sportowe i takie określenie powinno sie pojawić w kontekście podanym przez autorów podręcznika.

 

I/3 str. 85 – Jak trybun ludowy używał swojego prawa veta w czasach republiki rzymskiej?

W podręczniku: „( Trybuni) mieli prawo unieważnić każdą decyzję władz, jeśli uznali ją za nieprzyjazną dla ludu…”

Brakuje informacji, o tym, że trybuni działali kolegialnie i veto jednego trybuna mógł zablokować jego kolega. Po za tym faktycznie tych trybunów na początku było 2 ale potem już 10, o czym autorzy już nie wspominają. Dosyć trudno było bowiem uzyskać taką zgodność wszystkich 10 urzędników.

 

I/4 str. 95 – Czy Oktawian August jako priceps skupił w swoich rękach całą władzę w Rzymie?

W podręczniku: „Następca Cezara- Oktawian August skupił całą władzę w swym ręku…”

Princeps-cesarz miał w Rzymie bardzo dużą władzę ale nie absolutną, o czym zresztą autorzy wcześniej wspominają. Swoje konkretne uprawnienia miał też senat, zwłaszcza w okresie, gdy umierał jeden cesarz a drugi jeszcze nie objął władzy. Tak więc to sformułowanie we wnioskach ( Zapamiętaj) jest sprzeczne z tym, co uczeń przeczytał wcześniej.

 

I/5 str.164 – Czy na zjeździe gnieznieńskim biskupstwo w Poznaniu zostało podporządkowane administracyjnie arcybiskupstwu w Gnieźnie?

W podręczniku czytamy: „Na stolicę arcybiskupstwa wybrano Gniezno, któremu podporządkowano biskupstwo poznańskie, istniejące od czasów Mieszka I”.

Stało się tak dużo później, bo za czasów Bolesława Śmiałego ok. 1075 roku. W roku 1000 biskup poznański Unger zachował swoją niezależność od arcybiskupa gnieżnieńskiego Radzima Gaudentego, podlegając bezpośrenio papieżowi.

 

 

Okładka podręcznika „Bliżej historii” dla klasy II, fot. wsip.pl

 

II/1 str. 29 – Co to były odpusty i jak nimi handlowano?

W podręczniku w podpisie pod ilustracją „Sprzedaź odpustów. Rycina z XVI wieku” znajduje się następująca informacja: „Papiescy wysłannicy sprzedawali specjalne dokumenty kościelne, na których zapisywano odpuszczenie grzechów danej osoby, także w życiu pozagrobowym, konkretnie zaś w czyśćc”.

W tekście natomiast istota odpustów jest przedstawiona następująco: „Sprzeciw budziły też, ogłaszane okresowo przez papiestwo, akcje sprzedaży tzw. odpustów, czyli odpuszczenia kary za grzechy  w zamian za opłaty pieniężne”.

Zgodnie z doktryną kościoła odpuszczenie grzechów było możliwe jedynie w wyniku spowiedzi. Natomiast odpust dawał grzesznikowi nadzieję na złagodzenie kary dla jego duszy, czy dusz jego bliskich, gdy przyjdzie im odpokutować  w czyśćcu.

Inaczej mówiąc nie można było kupić sobie rozgrzeszenia jak to sugeruje podpis pod ilustracją w podręczniku.

 

II/2 str. – Czy Henryk Walezy zaprzysiągł artykuły?

W podręczniku czytamy: „Od imienia Henryka, któremu poselstwo polskie w Paryżu przedstawiło odnośne zapisy, nazwano je artykułami henrykowskimi”.

Henryk Walezy rzeczywiście podpisał w Paryżu stosowne dokumenty i złożył uroczystą obietnicę, że w w chwili swojej koronacji w Krakowie zaprzysięgnie artykuły, także te, wobec których zgłaszał zastrzeżenia. Jednak tego nie zrobił Wsród polskich posłów i senatorów istniała różnica zdań na temat legalności uchwalenia artykułów na sejmie elekcyjnym, na którym nie było przecież króla. Było to bowiem sprzeczne z zasadą Nihil Novi z 1505, czyli stanowienia prawa przez trzy sejmujące stany.

Henryk skorzystał z tych prawnych watpliwości i uchylił się od zatwierdzenia artykułów na sejmie koronacyjnym 1574 roku. Pierwszym królem elekcyjnym, który nie marudził i zrobił od razu co do niego należało był Stefan Batory.

 

II/3 str. 102- Czy po odwołaniu edyktu nantejskiego przez króla Francji Ludwika XIV, hugenoci mogli legalnie wyjechać za granicę ?

W podręczniku czytamy, że: „władca ten zdecydował się w 1685 roku odwołać tolerancyjny edykt nantejski, zmuszając francuskich hugenotów bądź do przyjęcia wyznania katolickiego, bądź do emigracji”.

Hugenoci nie mieli alternatywy konwersja lub emigracja. Ludwik XIV nie chciał utracić cennych podatników podatków i nie pozwalał im na emigrację. Jeżeli to robili, to w tajemnicy, uciekając z rodzinnego kraju. Ocenia się , że opuściło Francję ok.150 tysięcy hugenotów.

 

II/4 str. 124 – Ilu było Kozaków rejestrowych?

Autorzy podają, że kozaków w rejestrze na stałe było raptem 1-3 tysiące. Moim zdaniem, było ich więcej 5-7 tysięcy. Oczywiście ta liczba gwałtownie rosła w czasie wojny, do nawet 20-25 tysięcy.

 

II/5 str. 211 – Czego dotyczył protest Tadeusza Rejtana w 1773 roku na sejmie rozbiorowym?

W podręczniku w części dotyczącej I rozbioru Polski znajduje się reprodukcja obrazu Jana Matejki Rejtan i następująca informacja: „Tadeusz Rejtan wraz z kilkoma innymi posłami starał się nie dopuścić do podjęcia uchwały zatwierdzającej rozbiór. (..) Póżniej na znak protestu rzucił się pod nogi opuszczajacych salę posłów. Wedle przyjętęj na sejmie procedury ich wyjście było bowiem równoznaczne ze zgodą na rozbiór”

Tadeusz Rejtan protestował nie przeciwko podjęciu uchwały zatwierdzającej rozbiór, bo ona jeszcze nie była gotowa ale przeciwko zawiąz.aniu na sejmie konfederacji i co się z tym wiązało, przyjęciem procedury głosowania wiekszością. Od tego momentu Tadeusz Rejtan i jego sojusznicy będący w mniejszości nie mogli już tego sejmu zerwać. Większość posłów zastraszona lub przekupiona przez ambasadora rosyjskiego była gotowa na przygotowanie stosownych traktatów ale prace te potrwają do września 1773 roku a protest Rejtana miał miejsce w kwietniu tego roku.

Nic mi nie wiadomo, o specjalnej procedurze sejmowej, zgodnie z którą, posłowie wychodzący z sali  wyrażaliby tym samym zgodę na rozbiór Rzeczpospolitej.

 

II/6 str. 219 – Symboliczna zemsta na twórcach Targowicy. Czy wieszano ich kukły ,czy też portrety?

W czasie Insurekcji kościuszkowskiej wieszano ich portrety a nie kukły jak podają autorzy podręcznika. Tak przynajmniej to przedstawiają malarze tamtej epoki.

 

II/6 str. 233 – Kiedy powstała Rada Nieustająca?

W podręczniku jest informacja o powołaniu Rady Nieustającej w 1773 r. na początku I sejmu rozbiorowego. Stało się to jednak dwa lata później w 1775r., gdy sejm rozbiorowy kończył obrady.

 

 

Okładka podręcznika „Bliżej historii” dla klasy III, fot. wsip.pl

 

III/1 str. 18 – Czy car Aleksander I w 1815 roku koronował się w Warszawie na króla Polski?

W podręczniku napisano: „Królestwo Polskie zostało związane z Rosją unia personalną. Cesarz Rosji Aleksander I w 1815 roku koronował się w Warszawie na króla Polski”.

Aleksander I nie koronował się na króla Polski, przyjął jedynie taki tytuł i zobowiązał swoich następców, aby w przyszłości dokonali takiej ceremonii . Pierwsza i jedyna taka koronacja odbyła się w kwietniu 1829 roku w katedrze św Jana w Warszawie, gdy królem Polski został Mikołaj I, car Rosji.

 

III/2 str. 24 – Czy Piotr Wysocki był przywódcą organizacji spiskowej, która wywołała wybuch powstania listopadowego?

Piotr Wysocki zorganizował sprzysieżenie w szkole podchorążych piechoty ale całością przygotowań kierował ktoś inny. Zapomniany przez historyków i autorów podręczników-por. Józef Zaliwski. To on koordynował współpracę luźno ze sobą powiązanych grup spiskowych w różnych pułkach linowych, w szkole podchorążych piechoty, artylerii oraz wśród studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Wysocki faktycznie odegrał bardzo wążną rolę w pierwszych godzinach powstania ale nigdy nie twierdził, że to on był przywódca całej organizacji spiskowej.

 

III/3 str. 30 – Czy Emilia Plater dowodziła oddziałem partyzanckim w czasie powstania listopadowe na Litwie?

Po raz kolejny autorzy podręczników utrwalają romantyczny mit o Emilii Plater, która rzekomo miała sama zebrać liczny oddział partyzancki i samodzielnie nim dowodzić. Owszem w czasie powstania listopadowego znamy kilkanascie nazwisk kobiet- żołnierek, walczacych z bronią w ręku, ale akurat nie była nią Emilia Plater. Raczej możemy mówić o niej jako wolontariuszcze wspierającej powstańców ale z całej pwenością nie o dowódcy oddziału. Odsyłam do jej hasła w Polskim Słowniku Biograficznym.

 

III/4 str. 31 – Czy w 1831 roku generał Józef Sowiński w obronie szańców Woli poniósł śmierć, odmawiając kapitulacji?

W podpisie do słynnego obrazu Wojciecha Kossaka „Generał Sowiński na szańcach Woli” znajduje się taka właśnie informacja, która nie jest do końca prawdziwa. Sowiński walczył bardzo dzielnie wraz ze swoimi żołnierzami ale kiedy skończyła się amunicja poddali się Rosjanom. Generał zginął w przypadkowej strzelaninie, kiedy składali broń.

 

III/5 str. 52 – Jaki była różnica w autonomi Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Poznańskiego?

W lekcji powtórzeniowej znajduje się informacja o decyzjach Kongresu Wiedeńskiego co do ziem dawnego Księstwa Warszawskiego. Termin autonomia jest tam użyty w dwóch znaczeniach jako obszaru o specjalnym statusie prawnym i administracyjnym ale w granicach państwa ( Wielkie Księstwo Poznańskie) lub autonomii państwowej, gdy mamy do czynienia z oddrębnym państwem ale o ograniczonej suwerenności na rzecz innego państwa ( Królestwo Polskie w unii personalnej z Rosją).

Moim zdaniem brakuje w słowniczku  wyjaśnienia terminu autonomia. Bo co to oznacza, że car ukarał Polaków ograniczając autonomię Królestwa Polskiego ?  Trzeba nazwać rzeczy po imieniu. Polacy po raz kolejny stracili swoje państwo. Królestwo Polskie spadło do kategorii obszaru autonomicznego w ramach Rosji i przestało być państwem o ograniczonej suwerenności ale jednak państwem polskim. Można to lepiej zrozumieć porównując ówczesną sytuacje Królestwa Polskiego do sytuacji Polski po 1945 roku. Powstał PRL ale przecież wielu obawiało się, że Polska stanie się republiką ZSRR. Jednak różnica była istotna.

 

III/7 str. 96 – Czy dekret Tymczasowego Rządu Narodowego ze stycznia 1863 roku gwarantował chłopom uwłaszczenie bez wypłacania odszkodowania szlacheckim właścicielom gruntu?

Tak to jest przedstawione w podręczniku ale moim zdaniem jest to jednak pewne uproszczenie tematu. Chłopi z dnia na dzień  stawali się właścicielami uprawianej przez siebie ziemi, jednak rząd powstańczy obiecywał ziemianom odszkodowanie w późniejszym czasie, już po odzyskaniu niepodległości, z podatków płaconych przez chłopów.

 

III/8 str. 100 – Czy Zygmunt Sierakowski, jeden z dowódców powstania styczniowego był rosyjskim generałem?

W zestawieniu dowódców powstania styczniowego autorzy podają, że Zygmunt Sierakowski przed powstaniem styczniowym dosłużył się w armii carskiej stopnia generała.Sierakowski był w stopniu kapitana, gdy pod koniec 1862 roku wystąpił o urlop z armi rosyjskiej. Wiosną 1863 roku już jako jeden z czołowych dowódców powstania styczniowego dostał się do niewoli i został stracony.

 

Recenzja końcowa serii „Bliżej historii” wydawnictwa WSiP

 

Co mi sie podoba?

1. Zacznę od końca, czyli tzw. Kalejdoskopu historii, ostatniego rozdziału w podręczniku dla klasy III. Znalazły się tam tematy przekrojowe zbierające najważniejsze informacje z całego kursu historii dla gimnazjalistów np. religie świata,postęp techniczny na przestrzeni wieków, style architektoniczne,  dzieje wojskowości od rydwanu do czołgu. Moim zdaniem to świetny pomysł!!

2. Ciekawym też  pomysłem jest podsumowanie lekcji w formie „Co nam zostało z tych lat”, czyli próba uchwycenia związków pomiędzy historią a dniem dzisiejszym.

3. Zdarzają się błędy w narracji ale zasadniczo poszczególne zagadnienia są opisane w sposób przemyślany i ciekawy. Może tylko czasami w zbyt skrótowym ujęciu.

 

Co mi się mniej podoba?

1. Ikonografia nie jest moim zdaniem wystarczająca. Na przykład trudno wytłumaczyć uczniom jak ważne dla Greków było poczucie piękna wyrażone we  właściwych proporcjach, gdy nie mamy pod ręką w podręczniku postaci „Doryforosa” Polikleta, czy „Apolla z jaszczurką” Praksytelesa. Mapy są mało czytelne i nie widać szczegółów.

2. Nie do końca też odpowiadają mi tzw. lekcje powtórzeniowe, które są moim zdaniem za długie. Powinny tam trafić tylko naprawdę najistotniejsze informacje.

3. Brakuje mi pokazania dat na osi czasu. Autorzy zdecydowali się na to tylko raz w I rozdziale/starożytność, a szkoda. Moim zdaniem układ „w słupku” jest zdecydowanie mniej czytelny, zwłaszcza, gdy dat do zapamiętania jest więcej.

 

Reasumując – treść na 4+, ikonografia na 4-. Ocena końcowa 4

Zobacz wszystkie wpisy w tym blogu